 |
| Qoraaga weyn Ibraahim Yuusuf Axmed "Hawd" |
Dalkeenna
waxaa ku soo xoogaysanaysa dhallinyaro waxbaratay oo leh fikir iyo halabuur ay
doonayaan in ay dadkooda ku saameeyaan oo ku kobciyaan. Waa wax lagu farxo
laguna faano in la arko fac hankiisu sidaa u sarreeyo, waayo wax ay muujinaysaa
caafimaad bulsheed iyo isbeddel dhanka wanaagsan u socda. Ummad wal oo ilbax
ahi maanta waa ay ku riyootaa barbaarteedu in ay yeelato firfircooni maskaxeed
oo ay kaga qaybqaadato dhisidda iyo horumarinta garaadka, fikirka iyo aqoonta
dadkeeda. Taas in la helo ayaa wax badan lagu bixiyaa.
Dhallinyarada
abuur ahaan waxaa lagu yaqaan nafsiyad kacdoonsan oo ay jecel yihiin wax walba
in ay beddelaan, oo weliba si dhakhso ah u beddelaan. Kacdoonkaas baa laga
arkaa waxqabadkeeda badanaa, siyaalo ka la duwan ayayna taasi isu muujisaa:
xagjirnimo diineed, aragti siyaasadeed oo dhiillaysan, fikir miiggan oo
dhiirran laakiin aan xasilloonayn iwm. Dabcan bulsho wal iyo xilli walbana
dhallinta qofnimadooda waxaa sooha dhaqanka ay ka tirsan yihiin iyo waayaha ay
ku nool yihiin.
Haddaba
kolka aynnu u fiirsanno dhallinyaradeenna maantu sida ay u fikirto, ee
garashadeeda iyo halabuurkeeda u bandhigto, waxaa inoo muuqanaysa arrin ay
tahay in lagu baraarugo, wanaag iyo xumaan ka ay yeelataba. Hab-fikirkaa waxaa
aad u hadheeyay fanni aan u bixin karo ”waaniye”. Halabuurka cusubi, jaad
kastaba, wax uu u badan yahay mid bulshada waaniya oo la taliya. Gaar ahaan
maansada ayay tani aad ugu jirtaa, buugaagta, sheekooyinka iyo maqaalladana ku
ma yara. Waa dabeecad wanaagsan dadku in uu xumaha iska celiyo samahana is
faro, laakiin fikirka iyo halabuurka siyaalaha loo bandhigaa intaas uun ma
ahaan karaan. Waxaa ugu horraysa uguna door roon qofku in cabbiro dareenkiisa,
garashadiisa iyo adduun-araggiisa qof ahaaneed. Waa waajib qofku curinta
halabuurka in uu ku saleeyo sawir maskaxeedkiisa, khayaalkiisa, mala’awaalkiisa
iyo waaya’aragnimadiisa nafsiga iyo garashada ah, kuna dhiso sida ay
maskaxdiida iyo naftiisu arrinta la doonayaan, una adeegsado af soomaali tayo leh.
Haddaba
tan maanta ee aynnu u bixinnay ”waaniye” wax aan u arkaa in ay ka timid saddex
arrimood. Midda hore waa dhallinyarada oo tusaalahooda wanaagsan iyo
kudayashadoodu tahay nimanka ku caanbaxay waaninta bulshada (tusaale ahaan
Afqallooc, Timacadde, Hadraawi iqk). Asalkeedaba maansada iyo fikirka in
bulshada lagu waaniyo oo danta nolosheeda loogu tilmaamo badankiisu waa wax ka
dhashay dawlad xumadii iyo qalalaasihii dheeraa. Maansadii waddaniga ahayd ee
sannadihii 1940- 60-nadii ujeedkeedu haddii uu ahaa in bulshada dawladnimada la
baro, oo xoojinteeda iyo ilaalinteeda lagu guubaabiyo, ama in siyaasigii
qalloocday lagu dhaliilo oo lagu toosiyo, tii 1970-80-nadii wax ay ahayd halgan
iyo dagaalgelin bulsheed oo lagu ridayo maamulkii kelitaliska ahaa ee Oktoobar,
halka ay tan maanta socota oo soo bilaabatay 1990-nadii ay tahay waano.
Muddadaas oo dhan waxaa meesha ka baxay, in yar mooyaane, halabuurkii iyo
fikirkii qofnimadu iskeed isugu cabbiri lahayd iyo awaalawarrankii qofku tiisa
kaga hadli lahaa.
Ma
aha marxaladahaas in aynnu dhaliilaynno, ama ay ahaayeen wax dhaqanka ku
scusub, waayo weligeedba maansada hidduhu badanaa arrimaha bulshada iyo
dagaalladeeda ayay u badnayd. Wax aan se uga dan lee yahay in aynnu ku
baraarugsanaanno sida wax u dhacayeen una socdaan, si aynnu u qiimayn karno
halabuurkaasi sida uu ahaa maantana yahay. Taas bay dhallinyaradu maanta ku
daydeen oo sii wadaan. Ta labaad ee xaaladdan dhalisay waa dhallinyarada maanta
waxbaratay oo isbidday aqoon ay dadka ka waaweyn la’aanteeda ku tuhmayaan.
Sidaa darteed wax ay isa saarayaan xilka talada iyo tilmaanta maskaxeed. Tan
qudheedu wax ay ku taxan tahay waayaha bulsheed oo boqolkii sannadood ee tegay,
intii tacliinta cusubi timid, fac waliba ka uu ka dambeeyo ayuu tacliin iyo
ilbaxnimo dhaamay.
Arrintaa
aynnu ka hadalnay midho dhalkeedu wax uu ka muuqdaa ka la duwanaanta halabuurka
iyo fikirka dhallinyaradeenna iyo bulshooyinka kale qaarkood.
Dhallinyaradu
erayga qoran iyo guud ahaan halabuurka in ay sidaa u jaheeyaan oo bulshada ku
la taliyaan maxaa ku jaban? Waxba ku ma jabna ee waa ay wanaagsan tahay. Qudha
dhallintaasi waa in ay hubiyaan taasi in aanay ka jeedin halabuurkii ay
naftooda ku cabbiri lahaayeen, ee ay guud ahaan waayahooda fikir iyo
nafsiyaddooda ku bandhigi lahaayeen.
Qodobka
labaad ee aan halkan ku soo qaadayaa waa kaalinta bulsheed ee ay isla
dhallinyaradan maanta waxbaratay isa siisay , ama ay tahay in ay qaadato, iyo
sida ay xilkaa ku gudan karto. Kaalintaasi waa ta loo yaqaan ”aqoonyahan”. In
aad sheegato ama lagugu sheegaa ”aqoonyahanka umadda” waa xil aad u weyn aadna
u qiimi iyo qurux badan, oo milge iyo maamuus leh. Sidaa darteed dhallinyarada
kaalintaa qiimiga weyn qaadanaysa xil aad u weyn baa fuulaya, xilkaas oo ah in
ay yeeshaan wacyi iyo aqoon durugsan oo ay kaga run sheegi karaan kaalintaa ay
isu dhigeen. Ugu horrayn waxaa ku waajib ah in ay aad iyo aad wax u akhriyaan,
ilaa ay u taagnaan karaan heerka ugu sarreeya aqoonta iyo fikirka umaddooda.
Waa ay dhacdaa qofka yari in uu is mahadiyo oo isla boodo isaga oo aan weli
gaammurin. In aad matasho ummaddaada heerkeeda ilbaxnimo ee ugu sarreeya, dhan
walba, hawl fudud ma aha. Dhallinyaradeenna waxbaratay inta hankaa lihi taa ha
ogaato.
Haddii
aad xilka sidaa u culus isku rarto, saddex wax oo qudha ayaad ku gudan kartaa :
1) maskax wanaagsan oo aad u dhalatay; 2) akhris badan oo aan soohdin iyo tiris
lahayn; 3) wacyi durugsan oo ku dherersan fahanka ugu sarreeya ka dunida maanta
jira. Kolka aad kaalintaa isu sharraxayso waa in aad liqday boqollaal iyo
boqollaal buug; waa in ogaanshaha dunida iyo waxa ka jiraa kuu noqdaan sidii
wax calaacashaada saaran; waa in aad si buuxda uga warhaysaa oo uga ilhorraysaa
dhaqdhaqaaqa fikir ee ilbaxnimooyinka kale. Haddii aadan sidaa yeelin naftaada
waad hafraysaa dadkaagana waad hoosaasinaysaa, umaddaadana waa laga ilbaxnimo
adkaanayaa. Ogowna kaalintaa umadda soomaalidu idil ahaanteedba sabool bay ka
tahay.
ibraahimhawd@hotmail.com
www.ibraahimhawd.com
- See more at:
http://ramaasnews.com/index.php/News/Fikirka-Aqoonyahanka/Dhallinyarada-Maanta-Iyo-Fikirkooda-QalinkiiIbraahin-Yuusuf-Axmwd-Hawd.html#sthash.X05p888j.dpuf
Dalkeenna
waxaa ku soo xoogaysanaysa dhallinyaro waxbaratay oo leh fikir iyo
halabuur ay doonayaan in ay dadkooda ku saameeyaan oo ku kobciyaan. Waa
wax lagu farxo laguna faano in la arko fac hankiisu sidaa u sarreeyo,
waayo wax ay muujinaysaa caafimaad bulsheed iyo isbeddel dhanka
wanaagsan u socda. Ummad wal oo ilbax ahi maanta waa ay ku riyootaa
barbaarteedu in ay yeelato firfircooni maskaxeed oo ay kaga qaybqaadato
dhisidda iyo horumarinta garaadka, fikirka iyo aqoonta dadkeeda. Taas in
la helo ayaa wax badan lagu bixiyaa.
Dhallinyarada
abuur ahaan waxaa lagu yaqaan nafsiyad kacdoonsan oo ay jecel yihiin
wax walba in ay beddelaan, oo weliba si dhakhso ah u beddelaan.
Kacdoonkaas baa laga arkaa waxqabadkeeda badanaa, siyaalo ka la duwan
ayayna taasi isu muujisaa: xagjirnimo diineed, aragti siyaasadeed oo
dhiillaysan, fikir miiggan oo dhiirran laakiin aan xasilloonayn iwm.
Dabcan bulsho wal iyo xilli walbana dhallinta qofnimadooda waxaa sooha
dhaqanka ay ka tirsan yihiin iyo waayaha ay ku nool yihiin.
Haddaba
kolka aynnu u fiirsanno dhallinyaradeenna maantu sida ay u fikirto, ee
garashadeeda iyo halabuurkeeda u bandhigto, waxaa inoo muuqanaysa arrin
ay tahay in lagu baraarugo, wanaag iyo xumaan ka ay yeelataba.
Hab-fikirkaa waxaa aad u hadheeyay fanni aan u bixin karo ”waaniye”.
Halabuurka cusubi, jaad kastaba, wax uu u badan yahay mid bulshada
waaniya oo la taliya. Gaar ahaan maansada ayay tani aad ugu jirtaa,
buugaagta, sheekooyinka iyo maqaalladana ku ma yara. Waa dabeecad
wanaagsan dadku in uu xumaha iska celiyo samahana is faro, laakiin
fikirka iyo halabuurka siyaalaha loo bandhigaa intaas uun ma ahaan
karaan. Waxaa ugu horraysa uguna door roon qofku in cabbiro dareenkiisa,
garashadiisa iyo adduun-araggiisa qof ahaaneed. Waa waajib qofku
curinta halabuurka in uu ku saleeyo sawir maskaxeedkiisa, khayaalkiisa,
mala’awaalkiisa iyo waaya’aragnimadiisa nafsiga iyo garashada ah, kuna
dhiso sida ay maskaxdiida iyo naftiisu arrinta la doonayaan, una
adeegsado af soomaali tayo leh.
Haddaba
tan maanta ee aynnu u bixinnay ”waaniye” wax aan u arkaa in ay ka timid
saddex arrimood. Midda hore waa dhallinyarada oo tusaalahooda wanaagsan
iyo kudayashadoodu tahay nimanka ku caanbaxay waaninta bulshada
(tusaale ahaan Afqallooc, Timacadde, Hadraawi iqk). Asalkeedaba maansada
iyo fikirka in bulshada lagu waaniyo oo danta nolosheeda loogu tilmaamo
badankiisu waa wax ka dhashay dawlad xumadii iyo qalalaasihii dheeraa.
Maansadii waddaniga ahayd ee sannadihii 1940- 60-nadii ujeedkeedu haddii
uu ahaa in bulshada dawladnimada la baro, oo xoojinteeda iyo
ilaalinteeda lagu guubaabiyo, ama in siyaasigii qalloocday lagu dhaliilo
oo lagu toosiyo, tii 1970-80-nadii wax ay ahayd halgan iyo dagaalgelin
bulsheed oo lagu ridayo maamulkii kelitaliska ahaa ee Oktoobar, halka ay
tan maanta socota oo soo bilaabatay 1990-nadii ay tahay waano.
Muddadaas oo dhan waxaa meesha ka baxay, in yar mooyaane, halabuurkii
iyo fikirkii qofnimadu iskeed isugu cabbiri lahayd iyo awaalawarrankii
qofku tiisa kaga hadli lahaa.
Ma
aha marxaladahaas in aynnu dhaliilaynno, ama ay ahaayeen wax dhaqanka
ku scusub, waayo weligeedba maansada hidduhu badanaa arrimaha bulshada
iyo dagaalladeeda ayay u badnayd. Wax aan se uga dan lee yahay in aynnu
ku baraarugsanaanno sida wax u dhacayeen una socdaan, si aynnu u qiimayn
karno halabuurkaasi sida uu ahaa maantana yahay. Taas bay dhallinyaradu
maanta ku daydeen oo sii wadaan. Ta labaad ee xaaladdan dhalisay waa
dhallinyarada maanta waxbaratay oo isbidday aqoon ay dadka ka waaweyn
la’aanteeda ku tuhmayaan. Sidaa darteed wax ay isa saarayaan xilka
talada iyo tilmaanta maskaxeed. Tan qudheedu wax ay ku taxan tahay
waayaha bulsheed oo boqolkii sannadood ee tegay, intii tacliinta cusubi
timid, fac waliba ka uu ka dambeeyo ayuu tacliin iyo ilbaxnimo dhaamay.
Arrintaa
aynnu ka hadalnay midho dhalkeedu wax uu ka muuqdaa ka la duwanaanta
halabuurka iyo fikirka dhallinyaradeenna iyo bulshooyinka kale qaarkood.
Dhallinyaradu
erayga qoran iyo guud ahaan halabuurka in ay sidaa u jaheeyaan oo
bulshada ku la taliyaan maxaa ku jaban? Waxba ku ma jabna ee waa ay
wanaagsan tahay. Qudha dhallintaasi waa in ay hubiyaan taasi in aanay ka
jeedin halabuurkii ay naftooda ku cabbiri lahaayeen, ee ay guud ahaan
waayahooda fikir iyo nafsiyaddooda ku bandhigi lahaayeen.
Qodobka
labaad ee aan halkan ku soo qaadayaa waa kaalinta bulsheed ee ay isla
dhallinyaradan maanta waxbaratay isa siisay , ama ay tahay in ay
qaadato, iyo sida ay xilkaa ku gudan karto. Kaalintaasi waa ta loo
yaqaan ”aqoonyahan”. In aad sheegato ama lagugu sheegaa ”aqoonyahanka
umadda” waa xil aad u weyn aadna u qiimi iyo qurux badan, oo milge iyo
maamuus leh. Sidaa darteed dhallinyarada kaalintaa qiimiga weyn
qaadanaysa xil aad u weyn baa fuulaya, xilkaas oo ah in ay yeeshaan
wacyi iyo aqoon durugsan oo ay kaga run sheegi karaan kaalintaa ay isu
dhigeen. Ugu horrayn waxaa ku waajib ah in ay aad iyo aad wax u
akhriyaan, ilaa ay u taagnaan karaan heerka ugu sarreeya aqoonta iyo
fikirka umaddooda. Waa ay dhacdaa qofka yari in uu is mahadiyo oo isla
boodo isaga oo aan weli gaammurin. In aad matasho ummaddaada heerkeeda
ilbaxnimo ee ugu sarreeya, dhan walba, hawl fudud ma aha.
Dhallinyaradeenna waxbaratay inta hankaa lihi taa ha ogaato.
Haddii
aad xilka sidaa u culus isku rarto, saddex wax oo qudha ayaad ku gudan
kartaa : 1) maskax wanaagsan oo aad u dhalatay; 2) akhris badan oo aan
soohdin iyo tiris lahayn; 3) wacyi durugsan oo ku dherersan fahanka ugu
sarreeya ka dunida maanta jira. Kolka aad kaalintaa isu sharraxayso waa
in aad liqday boqollaal iyo boqollaal buug; waa in ogaanshaha dunida iyo
waxa ka jiraa kuu noqdaan sidii wax calaacashaada saaran; waa in aad si
buuxda uga warhaysaa oo uga ilhorraysaa dhaqdhaqaaqa fikir ee
ilbaxnimooyinka kale. Haddii aadan sidaa yeelin naftaada waad hafraysaa
dadkaagana waad hoosaasinaysaa, umaddaadana waa laga ilbaxnimo
adkaanayaa. Ogowna kaalintaa umadda soomaalidu idil ahaanteedba sabool
bay ka tahay.
- See more at:
http://ramaasnews.com/index.php/News/Fikirka-Aqoonyahanka/Dhallinyarada-Maanta-Iyo-Fikirkooda-QalinkiiIbraahin-Yuusuf-Axmwd-Hawd.html#sthash.X05p888j.dpuf
No comments:
Post a Comment