GUDDIDA CULIMADA: Guddi Dastuuri ah oo Maqnaanshaheeda uu Qaranku Tebayo

HORDHAC
 

Waxaa joogto ah oo aynu sannad walba aragnaa khilaafka culimadeena ka dhex qarxa ee ku saabsan xuska maalinta dhalashada nebigeena suuban ee Maxamed (Naxariis iyo nabadgeliyo korkiisa ha ahaatee), kaasi oo ay culimada dalkeena iyo kuwa Islaamka guud ahaantiisba ay aad ugu kala fog yihiin sharcinimadiisa. Sannad kasta marka uu soo dhowaado xuskaasi ayey culimadu masaajiddada ka jeediyeen muxaadarooyin is khilaafsan. Qolo ba qolada kale ayey xadka islaamnimada ka saartaa. Waxaa aad u liita awoodda ay Wasaaradda Diinta iyo Aw-qaaftu u leedahay xalinta khilaafaadka noocaas ah. Mana jirto cid kale oo arrintaasi soo dhexgashaa.

Waxa iyadna aynu aragnaa oo imika jirta in masalooyin diiniya ay culimadu isku qabato, oo ay ugu dambeysay tani uu Guddoomiyahii hore ee Guddida Wanaag-farista iyo Xumaan ka Reebistu ku sheegay in ragga iyo dumarku siman yihiin, marka loo eego shareecadda Islaamka. Wuxuu ku doodday in aanay jirin aayad Quraanka Kariimka ah kamid ah iyo Xadiis Rasuulka (csw) laga soo weriyey oo saxiix ah oo si cad u sheegaya in “ninka magtiisu 100 halaad tahay, gabadha magteeduna ay 50 halaad tahay”. Hadalkaasi markii uu bulshada ku faafay ayey Guddida Wanaag-faristu xilkii Guddoomiyenimo ka qaadeen sheekhaasi. Waxaa soo raacday Wasaaraddii Diinta iyo Aw-qaafta oo iyaduna sheekhaasi dooddiisa dhaleecaysay kuna sheegtay inuu sheekhaasi ku gefay Quraanka Kariimka ah iyo Sunnaha Rasuulkaba (csw), sidaas darteed, uu diinta dibeda ka yahay. 

Waa arrin khatar ah, khilaafka noocani ahi. Qof dhan ayaa islaamnimadiisii muran la gelinayaa. Dhinac ba dhinaca kale ayuu dhaleecaynayaa. Bulshada ayaa sidoo kale arrintaasi ku kala qaybsan, arrintaasi maaha in dawladdu ay sidani ku eegato. Waa inay wax inooga yaalaan sida loo xalinayo khilaafaadka laysku qabto masalooyinka diiniga ah. Markaynu eegno dastuurkeena Qodobkiisa 5 dawladdu waa inay iyadu oogtaa shacaa’irta diiniga ah oo ay fulisaa axkaamta shareecadda islaamka. Maaha inay la kala safano oo aynu ku kala milano madaahibta iyo dariiqooyinka diiniga ah. Waa inay jirtaa guddi ama xafiis dawladdeed oo loo dabo-fadhiisanayo arrimaha diiniga ah oo uga dambeyno aqoonta iyo cilmiga diinta.

Arrinta la yaabka lahi waxay tahay, in dastuurkeena ay ku faahfaahsan tahay sida loo xalinayo khilaafaadka noocan oo kale ah. Haseyeeshee, intii ay dalka ka dhacayeen murannadaasi diiniga ah ee culimadu, ma jirto xukumad qudha oo dastuurka hoos u eegtay, iskuna dayday inay xalkaasi dastuuriga ah raacdo. Waa maxay xalka dastuuriga ah ee murannadani masalooyinka diiniga ah?

GUDDIDA CULIMADA

Dastuurka Qaranka Jamhuuriyadda Somaliland wuxuu abuurayaa guddi la yidhaahdo “GUDDIDA CULIMADA”. Guddidani waa guddi madax-bannaan oo heer qaran ah. Sida ku xusan Qodobka 121 ee dastuurka waxaa loogu talo-galay inay guddidu yeelato xeer gaar ah oo lagu maamulayo qaabka ay u shaqaynayso, xarunteeda, mushaharka ay qaadanayaan xubnaha guddidu IWM. Haseyeeshee, dastuurku wuxuu qeexayaa tirada xubnaha guddida, cidda awoodda u leh magacaabistooda iyo muddada ay xilka haynayaan, waajibaadkooga, waxa ka reeban xubnaha guddida kamid ah iyo buuxinta jagada ka bannaanaata guddida.

Guddida shaqadeeda wuxuu dastuurku ku soo koobay laba qodob oo balaadhan. Sida ku xusan Qodobkiisa 115 ‘Guddida Culimadu waa guddi madax-bannaan oo u xil saaran:

1.   In ay si rasmi ah uga bixiyaan caddayn:

b. Khilaafka Diiniga ah ee abuurma.

t. Wixii la isku qabto in uu Sharceedda khilaafsan yahay iyo in kale, ama iyaga ula muuqda in uu Sharceedda khilaafsan yahay.

Guddidu waxay caddayntooda u gudbinayaan xafiiska codsiga caddayntu uga yimid ama Maxkamadda Dastuuriga wixii iyaga uga muuqda.

2.   In ay sameeyaan cilmi-baadhis nooc kasta ha ahaadee iyaga oo ka eegaya dhinaca Diinta, gaar ahaan horumarka cilmiga sayniska iyo Diinta. Inay eegaan, hubiyaana, kutubta laga turjumo Shareecadda, gaar ahaan kuwa maxkamaduhu u cuskadaan xukunkooda {ka hor intaan sharci ahaan loo ansixin}, iyo kuwa gelaya manhajyada waxbarashada ee ku saabsan dhaqanaqooneedka Diiniga ah.

Bal hadda ila eegga sida ay muhiimka u tahay guddidaasi iyo sida aynu u baahanahay. Qorayaashii dastuurkeenu ilaahay khayr ha siiyee, waxay xal u sameeyeen muran kasta oo diiniya. Xafiis dawladdeed ama gaar ah ayey u baahan kara in loo caddeeyo arrimo badan oo shaqadiisa khuseeya. Guddidani ayuu ka codsan lahaa go’aan. Arrin ayey culimadu isku qabanaysaa inay shareecadda waafaqsan tahay iyo in kale. Guddidani ayaa go’aan laga dalbanayaa oo xalinaysaa murankaasi. Xeerarka uu baarlamaanku sameeyo ayey shareecadda Islaamka waafajin lahayd. Waxay guddidani sameyn lahayd cilmi-baadhis ku saabsan noloshani casriga ah iyo diinta siida loogu dhaqmayo. Waa guddidii cilmi-baadhis ku sameyn lahayd sayniska, juqraafiyadda, edegaynta (Globalization) iyo sida loo ilaalinayo ku dhaqanka Islaamka. Guddidani waa tii inaga eegi lahayd kutubtani diiniga ah ee la inoo keeno iyagoo afkeena ama af kale ku turjuman intaynaan maxkamaddaha iyo goobaha waxbarasho u isticmaalin. 

MAGACAABISTA XUBNAHA GUDDIDA CULIMADA

Waa halkani, meesha dib u dhaca ku keentay magacaabista guddidani dastuuriga ah. Dhibaatadu waxay noqotay dastuurku gole gaar ah muu siin awoodda magacaabista guddidani. Wuxuu magacaabista guddidani awood u siiyey guddi iskugu jirta Golaha Xukumadda iyo Golaha Guurtida oo is tiro leeg. cWaxaana ansaxinaya Golaha Guurtida. Muu sheegin tirada xubnaha guddidani wax magacaabaysaa ay noqonayso iyo labada gole ka ay tahay inuu bilaabo magacaabista xubnahiisa uga mid noqonaya guddida, Sidaas darteed, Golaha Xukumadda oo uu Madaxweynahu guddoominayo ayey ku wacan tahay inay magacaabaan xubnahooga, dabadeedna u gudbiyaan Golaha Guurtida oo iyaguna is raacsan lahaa magacaabista xubnaha guddida uga mid noqonaya iyo ansaxinta xubnaha guddidani dhammaantood. 

Marka guddidaasi la abuuro ayey iyaguna magacaabi lahaayeen Guddida Culimada oo ka kooban 11 xubnood oo xilka 5 sanno haynaya. Xubin kastana dib loo soo magacaabi karo. Shuruuddaha ku xidhana ay ugu muhiimsan tahay inay xubintu leedahay aqoon heer Jaamacaddeed ah (shareecadda Islaamka), da’diisu ay tahay 40 jir iyo wixii ka weyn iyo inuu yahay muwaadin aanu dembi kaga cadaan maxkamaddaha.

Guddida Culimadu waa qayb dastuurkeena kamid ah, oo u baahan in lagu dhaqmo. Goleyaasha ay waajibaadkooga tahay inay abuuritaanka guddidani ka shaqeeyaan waxaa looga fadhiyaa inay waajibaadkaasi dastuuriga ah si wanaagsan u gutaan.

Qalinka: Cabdishakuur Cali Muxumed (Good Lawyer)

www.goodlawyer4.blogspot.com 

goodlawyer2014@gmail.com